Παιδεία, μεγάλος χαμένος της κρίσης: Το διαφαινόμενο τέλος του μεταπολιτευτικού σχολείου της ενσωμάτωσης

 Η πολυεπίπεδη κρίση πλήττει τον χώρο της εκπαίδευσης. Αποκαλυπτικός για τούτο είναι ο τρόπος με τον οποίο ενσωματώνουν και μετασχηματίζουν οι μαθητές το θολό τοπίο της κρίσης. Σε ό,τι αφορά τις επιδόσεις, οι εκπαιδευτικοί διαπιστώνουν μια διπλή τάση: αυξάνονται τα παιδιά που εγκαταλείπουν κάθε προσπάθεια, μειώνονται οι μαθητές που επιδιώκουν υψηλές επιδόσεις. Παράλληλα, ισχυρή είναι η παρουσία της βίας στον χώρο του σχολείου και η εξαγωγή της στην κοινότητα. Τεκμήριο της πρώτης η καταγεγραμμένη ραγδαία αύξηση του σχοικού εκφοβισμού. Τεκμήριο της δεύτερης η εκτεταμένη συμμετοχή ανηλίκων σε ομάδες ρατσιστικής και άλλης βίας εκτός σχολείου.

Δεν πρόκειται για πρόσκαιρες αναταράξεις αλλά για βαθιές, δομικές και ραγδαίες ανατροπές που κυοφορούνταν επί μακρόν. Το μεταπολεμικό εκπαιδευτικό οικοδόμημα και η σύντομη μεταπολιτευτική εκδοχή του αποδομούνται με τρόπο βίαιο. Αλλάζει άρδην και ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνεται από τον μαθητικό πληθυσμό η ίδια η συμμετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η εκπαίδευση παγίως αποτελούσε μια εν ολίγοις αυτοτελή απάντηση σε θεμελιακά βιοτικά προβλήματα. Για δεκαετίες ο κύριος όγκος της ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας προϋπέθετε την παιδεία. Oχι πια για μια σημαντική μερίδα μαθητών, παιδιά των μεσοστρωμάτων που συμπιέζονται έως ασφυξίας από την ύφεση. Η κοινωνική κινητικότητα είναι καθοδική και συμπαρασύρει τη γενιά των πολλαπλών μεταπτυχιακών και τον πληθωρισμό προσόντων που κυριάρχησε μετά το 1990.
 Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Η κρίση δεν έπληξε ένα ισχυρό δημόσιο σχολείο, επέπεσε σε ένα αδύναμο οικοδόμημα. Διόλου τυχαία, καμία κοινωνική πλειοψηφία δεν στήριξε ενεργά εκπαιδευτικές αλλαγές που θα μπορούσαν να έχουν οδηγήσει τα πράγματα αλλού. Πολύ περισσότερο σήμερα, με την κοινωνία μουδιασμένη από το σοκ της αποδόμησης κοινωνικών δικαιωμάτων και την εκπαιδευτική κοινότητα να χρεώνεται μονοσήμαντα τη μακρά υποβάθμιση του δημόσιου εκπαιδευτικού χώρου. Η απαξίωση του δημόσιου εκπαιδευτικού κάθε βαθμίδας χρωματίζει τα τελευταία χρόνια τη σημαία της μεταρρύθμισης (τη σημαία αυτή ανέμισαν εξάλλου υπουργοί με πλέον των 100 προσωπικούς συμβούλους – αποσπασμένους εκπαιδευτικούς, όπως πρώην υπουργός και πασιονάρια του εκσυγχρονισμού). 
Το πελατειακό πλέγμα έπνιξε τη σχολική πραγματικότητα: προσλήψεις ωρομισθίων, αναπληρωτές, μεταθέσεις, αποσπάσεις, μοριοδότηση. Κοινή «κατάκτηση» του πολιτικού συστήματος και του ίδιου του κλάδου με τις συνδικαλιστικές του εκπροσωπήσεις. Αποτέλεσμα του πλέγματος αυτού και το υπαρκτό αλλά εντυπωσιοθηρικά υπερδιογκωμένο αίσχος των αποσπασμένων, «ασθενών» ή «εξαφανισμένων» εκπαιδευτικών. Κακώς η πολιτική ηγεσία χρεώνει αυτό το πλέγμα αποκλειστικά στους εκπαιδευτικούς, κακώς και οι τελευταίοι αρνούνται το δικό τους μερίδιο ευθύνης. Αυτή όμως η ευθύνη κάποιων για φαινόμενα αδιαφάνειας δεν αρκεί για τη συνολική απαξίωση και τον κυνισμό απέναντι στον κλάδο. Παράλληλα, ασυγχώρητη η παραδοσιακά αμυντική και φοβική στάση μεγάλου μέρους της εκπαιδευτικής κοινότητας απέναντι στην αξιολόγηση του έργου της. Ομως δεν αποτελεί άλλοθι για μια εργαλειακή και εκδικητική χρήση της αξιολόγησης.
Τελευταίος κρίκος της αλυσίδας, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Την ώρα που πανεπιστημιακοί δάσκαλοι εξαθλιώνονται, το «προλεταριάτο των διδακτόρων» συνωθείται έξω από τις κλειστές πόρτες του διορισμού στα ΑΕΙ. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση κινδυνεύει να γίνει πανάκριβο όνειρο για τα αδύναμα στρώματα αλλά και εξαιρετικά αμφίβολο σκαλί επαγγελματικής αποκατάστασης. Η ύφεση πλήττει όσους θα φοιτήσουν στο πανεπιστήμιο της ανεργίας αλλά και όσους θα μείνουν έξω από το πανεπιστήμιο της πιο ταξικής επιλογής των τελευταίων δεκαετιών ή θα το εγκαταλείψουν για οικονομικούς λόγους. Η ταξικότητα της μεταπολιτευτικής εκπαίδευσης – την οποία συχνά κατήγγελλε η ρητορική της Αριστεράς – ωχριά μπροστά στους φραγμούς που σήμερα εγείρονται (δείτε το ύψος των ιδιωτικών εκπαιδευτικών δαπανών σε συνδυασμό με την πτώση του οικογενειακού εισοδήματος). 
Η πρόωρη σχολική εγκατάλειψη και ο πτυχιακός πληθωρισμός χωρίς αντίκρισμα καταδεικνύουν τη γενικευμένη απουσία εκπαιδευτικού οράματος. Αλλά βέβαια, τέτοια ώρα τέτοια λόγια. Ποιος να γυρέψει και ποιος να προτείνει εκπαιδευτική προοπτική στο μέσο της καταιγίδας; Μαθητές και σπουδαστές αντικρίζουν ένα σκοτεινό πεδίο με ορίζοντα τουλάχιστον δεκαετίας, του διαστήματος δηλαδή που ακυρώνει ή τουλάχιστον θέτει σε ισχυρή αμφισβήτηση την ανταποδοτικότητα της προσπάθειάς τους. Τα εκπαιδευτικά δεδομένα επισφραγίζουν αυτό που ήδη υποπτευόμαστε: στον βωμό της κρίσης και του Μνημονίου η Ελλάδα αποθέτει μια χαμένη γενιά.

( Ενημέρωση από Δημήτρη Μπότσο)
(Αναδημοσίευση από "αντίφωνο" το blog του Κωστή Παπαϊωάννου περί ανέμων και δικαιωμάτων-antiphono.wordpress.com)
( Η πάνω φωτό, του blog " αντίφωνο", είναι από την καμπάνια της Διεθνούς Αμνηστίας Use your freedom to write wrongs)