Το σχέδιο «Αθηνά» για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Συνοπτική παρουσίαση – Ερωτήματα -Σχολιασμός

Το σχέδιο «Αθηνά» για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

Συνοπτική παρουσίαση – Ερωτήματα -Σχολιασμός

                                                                                               

                                                                                                  του Θανάση Μιχελή

            Πρόσφατα το Υπουργείο Παιδείας κατάθεσε το « Σχέδιο Αθηνά … για την αναδιάρθρωση των Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης[1] », αποτελούμενο από 119 σελίδες.

            Όπως κάθε σχέδιο νόμου, έτσι κι αυτό, αναφέρεται στην υφιστάμενη κατάσταση, προσδιορίζει τον στρατηγικό του στόχο και καθορίζει τα βήματα με τα οποία αυτός θα επιτευχθεί. Ως υφιστάμενη κατάσταση συγκεκριμένα καταγράφει[2]: Κατακερματισμός γνωστικών αντικειμένων & ελλιπή προγράμματα σπουδών – Αναντιστοιχία προγράμματος σπουδών με διδακτικό & εργαστηριακό προσωπικό, λόγω απουσίας ή ελλιπούς στελέχωσης – Χωρική διασπορά τμημάτων αλλά & κατακερματισμός συγγενών τμημάτων εντός ιδρύματος ή σχολών ιδρυμάτων – Ανυπαρξία ή ανακολουθία γνωστικών αντικειμένων τμημάτων με περιφερειακά συγκριτικά πλεονεκτήματα & εθνικούς στόχους – Ανορθολογική ανάπτυξη κτιριολογικών & υλικοτεχνικών υποδομών, εντός και εκτός περιφερειακών προγραμμάτων. Τέλος επισημαίνει πως όλα αυτά οδηγούν στην Ποιοτική ανεπάρκεια & χαμηλή ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών (θεμελιώδης ρόλος της Ανώτατης Εκπαίδευσης).  

Προτείνει ως Θεραπεία της Υφιστάμενης Κατάστασης τις Συγχωνεύσεις συγγενών (ως προς το γνωστικό αντικείμενο) Τμημάτων – Συγχωνεύσεις Τμημάτων & Σύσταση Σχολών με χωρική συνοχή - Συγχωνεύσεις Τμημάτων για τη σύνδεση των γνωστικών αντικειμένων με εθνική αναπτυξιακή στοχοθεσία – Συγχωνεύσεις Ιδρυμάτων για ανάπτυξη θεματικών θυλάκων αριστείας & εφαρμογή οικονομιών κλίμακας[3].

Στη συνέχεια θέτει ως στρατηγικό στόχο του σχεδίου[4] την Εκπλήρωση του ρόλου της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Εθνική Αναπτυξιακή Στρατηγική, που επιμερίζεται στα εξής: Προώθηση της Επιστημονικής & Τεχνολογικής Εκπαίδευσης – Προώθηση της Έρευνας & Καινοτομίας & Σύνδεσή τους με την Αγορά Εργασίας, την επιχειρηματικότητα & την Οικονομική Γεωγραφία της Χώρας – Ανάπτυξη Ανταγωνισμού Ανθρώπινου Δυναμικού στον ευρωπαϊκό χώρο.  

Εκτιμά ότι η εφαρμογή του νόμου θα επιφέρει ως αποτελέσματα - στους Διδάσκοντες βέλτιστες συνθήκες διδασκαλίας, έρευνας & προοπτική Ακαδημαϊκής ανέλιξης & καταξίωσης - στη Νέα Γενιά, Γνώση, Επαγγελματικό Ορίζοντα & κινητικότητα, κοινωνική Ένταξη & Καταξίωση – στην Ελλάδα, θύλακες επιστημονικής αριστείας, ανθρώπινο δυναμικό & αναπτυξιακή προοπτική[5].

Ακολουθεί λεπτομερής αναφορά στην εφαρμογή του, που δεν κρίνεται αναγκαίο να αναφερθεί.

Από την πρώτη ανάγνωση του σχεδίου διαπιστώνεται πως από τα κύρια μελήματα του νόμου είναι η οικονομία κλίμακος, με τελικό στόχο τον περιορισμό των κρατικών δαπανών για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Παράλληλα δε, η αναδιάρθρωση (στοχοθεσίας και διοικητική)  της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Αυτό επιδιώκεται με την άμεση σύνδεση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης με την αγορά, κυρίως με τη χρηματοδότηση από αυτήν[6]. Δηλαδή η ανατροπή του χαρακτήρα των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων όπως αυτός διαμορφώθηκε από την εποχή του Ευρωπαϊκού διαφωτισμού έως πρόσφατα.

Η οικονομία κλίμακος, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες, ασφαλώς και πρέπει να αποτελεί σημαντική παράμετρο κάθε ενέργειας. Ωστόσο θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να συνεξετάζεται και το συνολικό ποιοτικό αποτέλεσμα μιας τέτοιας ενέργειας. Το παντελώς αυθαίρετο συμπέρασμα ότι μέσω των προτεινόμενων συμπτύξεων, Τμημάτων-Σχολών-Ιδρυμάτων, θα επιτευχθούν όλα τα προβλεπόμενα από το σχέδιο αποτελέσματα (αναγράφονται παραπάνω), αποτελεί αν μη τι άλλο μια απλοϊκή και μονοδιάστατη άποψη. Ποτέ και σε καμιά εποχή η βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης δεν ήταν συνάρτηση ενός μόνο παράγοντα.

Ας σταθούμε όμως και σε μερικά ερωτήματα που ανακύπτουν από το σχέδιο νόμου «Αθηνά»:        

Πρόκειται άραγε για περιορισμό της ενδεχομένης οικονομικής σπατάλης - οικονομία κλίμακος (όπως υπονοείται) ή για προσπάθεια ελαχιστοποίησης των δαπανών για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στα πλαίσια της υποβάθμισης του κοινωνικού κράτους (μνημονιακή δέσμευση περιορισμού των κρατικών δαπανών); Είναι εμφανές ότι επιδιώκεται κυρίως το δεύτερο.

Πρόκειται για αναδιάρθρωση των σπουδών και εκσυγχρονισμό τους (όπως διατείνεται) ή για περιορισμό των σπουδών σε τριετούς διάρκειας ΑΕΙ-ΤΕΙ, όπως στα περισσότερα αντίστοιχα ιδρύματα της Ε.Ε. (πρόβλεψη συνθήκης της Bolonia). Και σε 2^ο επίπεδο μεταπτυχιακές σπουδές, αλλά με δίδακτρα (κατά συνέπεια περιορισμός της δωρεάν εκπαίδευσης); Είναι εμφανές ότι στοχεύει στο δεύτερο. Ήδη και στη χώρα μας πολλά μεταπτυχιακά τμήματα λειτουργούν με δίδακτρα.

Πρόκειται για την εξασφάλιση επαγγελματικών δικαιωμάτων (όπως διατείνεται) ή για την παράλληλη λειτουργία ιδιωτικών κολλεγίων χρηματοδοτουμένων από εταιρείες και επομένως προνομιακή διέξοδο εργασίας των φοιτώντων σ΄ αυτά προς την εταιρεία χρηματοδότη; Διακηρυγμένη θέση των κυβερνώντων για Ιδιωτικά Πανεπιστήμια-Κολλέγια και την άμεση σύνδεσή τους με την αγορά. Εμφανώς πρόκειται για το δεύτερο.

Πολύ δύσκολα ο συντάκτης του σχεδίου θα μπορέσει να κρύψει ότι στόχοι του σχεδίου είναι η ελαχιστοποίηση των δαπανών στην Εκπαίδευση (ήδη έχει αρχίσει η μείωση τους), η εφαρμογή της συνθήκης της Bolonia (Η Ελληνική Κυβέρνηση την αποδέχτηκε) και  η λειτουργία Ιδιωτικών Κολλεγίων – «Πανεπιστημίων» οικονομικά, κατά συνέπεια και λειτουργικά, εξαρτημένων από Εταιρείες (από τα ιδεολογήματα της φιλελεύθερης παράταξης).

Τα παραπάνω αντιλαμβάνονται και όλοι όσοι εμπλέκονται με την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, γι΄ αυτό και οι αντιδράσεις τους για την εφαρμογή ενός τέτοιου σχεδίου είναι πολλές. Θα σημείωνα δε και απολύτως βάσιμες, πέραν των όποιων συντεχνιακών ή τοπικιστικών απόψεων που συμπλέουν μαζί τους.

Επανερχόμενοι στα προκαταρκτικά του σχεδίου θα επισημαίναμε πως όλα όσα περιγράφονται ορθά, ως αρνητικά (αναγράφονται στο σχέδιο ως υφιστάμενη κατάσταση) δεν προέκυψαν τυχαία. Υπήρξαν ως αποτελέσματα, κατά κύριο λόγο, της πολιτικής αυτών των πολιτικών δυνάμεων που σήμερα κάνουν τις διαπιστώσεις και δηλώνουν πως θα τα θεραπεύσουν! Γιατί ο πολίτης να τους πιστέψει; Γιατί οι εμπλεκόμενοι με την εκπαίδευση να μην αντιδράσουν;

Ως τελικό συμπέρασμα θα συνοψίζαμε το εξής: Με το σχέδιο “Αθηνά”, τα βασικά κοινωνικά αιτήματα για ίσες ευκαιρίες των νέων στις σπουδές και δωρεάν εκπαίδευση, εγκαταλείπονται.

Είναι φρόνιμο το σχέδιο «Αθηνά» να αποσυρθεί και αμέσως να αρχίσει ένας διάλογος – επεξεργασία, μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα.

Ως θεματολόγιο δεν μπορεί να είναι εξ αρχής ένα πλήρες σχέδιο νόμου αλλά επί μέρους βήματα για αρχές και κανόνες όπως πχ η ανάγκη οικονομίας κλίμακος, η ορθολογική χωροταξική κατανομή Σχολών και Ιδρυμάτων, η εξασφάλιση επαγγελματικών δικαιωμάτων, η σύμπτυξη ομοειδών Τμημάτων Σχολών ακόμη και Ιδρυμάτων, η συσχέτιση των σπουδών με τις ανάγκες της παραγωγής στη χώρα μας και άλλα.  Δεν μπορεί να είναι συντεχνιακά ή τοπικιστικά αιτήματα και ιδιοτελείς επιθυμίες πολιτικών παραγόντων .

Όταν σε αυτά καταλήξουν τότε μπορεί να ολοκληρωθεί και εφαρμοστεί ένα πλήρες σχέδιο, που θα έχει αποτελέσματα. Με την επιβολή και τον αυταρχισμό ή δεν εξασφαλίζονται αποτελέσματα ή αυτά είναι πρόσκαιρα.

---

[1]. Με πλάγια γράμματα το ακριβές του κειμένου του σχεδίου «Αθηνά».

[2]. Σελίδα 2 του σχεδίου.

[3]. Σελίδα 3 του σχεδίου.

[4]. Σελίδα 4 του σχεδίου.

[5]. Σελίδα 5 του σχεδίου.

[6]. Η αλλαγή των στόχων της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης από Ιδρύματα επιστήμης, έρευνας και ακαδημαϊκής ελευθερίας (χαρακτήρας που διαμορφώθηκε για τα Πανεπιστήμια από την εποχή του Ευρωπαϊκού διαφωτισμού), σε Ιδρύματα απόλυτα συνδεδεμένα με την αγορά και χρηματοδοτούμενα απ΄ αυτήν για τις ανάγκες της, αποτελεί “αιτία πολέμου” για μεγάλη πλειοψηφία (διδασκόντων και φοιτητών) της πανεπιστημιακής κοινότητας.